Lezing: Pijnherkenning bij paarden

Is mijn paard in orde?

Tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst op De Wildtshof gaf Dierenarts Rick van Proosdij, een presentatie over pijnherkenning bij paarden. Als paardeneigenaar denken we allemaal te kunnen zien of ons paard goed in zijn vel zit of niet. Maar is dat echt zo? En is het mogelijk om bij een onbekend paard te beoordelen of het pijn of ongerief ervaart? Dierenarts Thijs van Loon van de Faculteit Diergeneeskunde in Utrecht heeft de pijnsignalen van paarden in kaart gebracht en gestandaardiseerd.

Wat is ‘pijn’ eigenlijk.

De huidige stand van de wetenschap is dat men stelt dat in ieder geval alle gewervelde dieren  pijn kunnen voelen. En dat zekere ongewervelden, zoals octopussen en schaaldieren, dat waarschijnlijk ook doen. Voor andere dieren en ook voor planten is het aantonen van pijn tot op heden onmogelijk, wat overigens niet betekent dat er bewezen is dat ze geen pijn voelen. Binnen de huidige definitie is pijn is een signaal van het lichaam om aan te geven dat er iets mis is. Pijn heeft een functie. Vanwege het ontbreken van gesproken taal, kunnen dieren veel moeilijker dan mensen aangeven hoeveel pijn ze ervaren. Dat maakt het lastig om pijn bij onze dieren te herkennen.

Waarom is pijnherkenning zo belangrijk?

Daarvoor kijken we nog even naar de ‘Vijf Vrijheden’, die tegenwoordig worden gebruikt om het welzijn van dieren te toetsen.

1. Dieren zijn vrij van honger en dorst. Ze hebben gemakkelijk toegang tot vers water en een adequaat rantsoen.
2. Dieren zijn vrij van ongemak. Ze hebben een geschikte leefomgeving inclusief onderdak en een comfortabele rustplaats.
3. Dieren zijn vrij van pijn, verwondingen en ziekte. Er is sprake van preventie, een snelle diagnose en behandeling.
4. Dieren zijn vrij van angst en stress. Er is zorg voor voorwaarden en behandelingen die geestelijk lijden voorkomen.
5. Dieren zijn vrij om normaal gedrag te vertonen. Ze hebben voldoende ruimte, goede voorzieningen en gezelschap van soortgenoten.

We hebben in Nederland met elkaar afgesproken dat we ernaar streven om de dieren waarvoor wij verantwoordelijk zijn, vrij van pijn te houden. Daarom is het belangrijk om te weten wanneer een paard pijn heeft. Vaak zijn er al een aantal subtiele pijnsignalen waarneembaar, voordat het grote probleem, bijvoorbeeld koliek, voor ons duidelijk wordt. Wanneer je in staat bent om op deze signalen snel te zien en erop te reageren, is de kans groter dat je ernstige problemen kunt voorkomen.

Op verschillende plaatsen in de wereld is onderzoek gedaan naar pijnsignalen van het paard. Met deze gegevens is een scoringsformulier opgesteld waarbij een groot aantal parameters worden gescoord. Niet alleen gezichtsuitdrukkingen, maar ook het algehele gedrag zoals schrapen, rollen, geeuwen, flehmen, tandenknarsen en kreunen worden gescoord. Voor het gezicht zijn dat de volgende punten:

• Focus op omgeving
• Hoofdbeweging
• Spierspanning hoofd
• Oogleden
• Neusgaten
• Mondhoeken/lippen
• Oren

Scoren van gezichtsuitdrukkingen is geen exacte wetenschap, daarom is er een range waarbinnen gesteld wordt dat een paard pijn heeft. Boven een bepaalde score mag men aannemen dat de pijnsignalen zo zichtbaar zijn dat verdere actie nodig is. Dan is het niet relevant of de score 9 of 11 is.

Fysiologische scores

Naast de gezichtsuitdrukking en het gedrag zijn er ook de fysiologische metingen; ademhaling, hartslag en temperatuur. Globaal gesproken zijn de volgende waarden bij een gezond paard normaal.

• Ademhaling 8-12 / minuut
• Hartslag in rust 28 – 40 / minuut
• Temperatuur in rust 37,4 – 38,0 ℃

Ook dit zijn geen exacte waarden, ieder paard heeft zijn eigen normaalwaarden. Een paard dat in normale, gezonde omstandigheden een temperatuur heeft van 37,1 ℃, heeft bij 38,5 ℃ al flinke verhoging, terwijl deze temperatuur voor een paard dat normaal gesproken 38,0 ℃ heeft, niets voorstelt.  Daarom worden alle paarden op De Wildtshof regelmatig getemperatuurd om de normale waarden in kaart te brengen.  Meet je echt afwijkende temperaturen, raak dan niet in paniek, maar meet opnieuw, en eventueel na vijf minuten nog een keer. Het is mogelijk dat je met de thermometer in een mestbal zat of in een luchtbel, waardoor de temperatuur anders is.

Ook zijn de omstandigheden van invloed op de ademhaling, hartslag en temperatuur. Een menpaard kan op de finish van een marathon wel een temperatuur van boven de 40,0 ℃ hebben. Belangrijk is om te controleren of het lichaam goed kan herstellen. Je kunt in dat geval het paard helpen door te koelen. Voor alle scores, uitdrukkingen en waarden is het belangrijk om ze in perspectief te plaatsen.

Pijn, en nu?

Stel dat je constateert dat je paard pijn heeft, wat dan? Denk even terug aan de vijf vrijheden.

Op De Wildtshof kan de dierenarts ter plaatse beslissen of het nodig is om een pijnstiller te geven. Hij geeft het paard dan een middel dat valt onder de zogenaamde NSAID’s (Niet-Steroïde Anti-Inflammatoire Drugs). Dit zijn niet steroïdale pijnstillers die ook een ontstekingsremmende werking hebben.Voorbeelden van NSAID’s zijn meloxicam (Metacam) en fenylbutazon (buut).  

Helpt dit onvoldoende, bijvoorbeeld in geval van koliek, dan zijn er twee mogelijkheden. Beslissen dat ‘de pijn wel overgaat’ of dat ‘een beetje pijn niet zo erg is’, zijn geen opties. Wel kan de keuze gemaakt worden om het paard naar een kliniek te vervoeren. Op stal is het wel mogelijk om een sterker middel toe te dienen, de zogenaamde opiaten, zoals bijvoorbeeld methadon of tramadol. Echter als deze stoffen per injectie worden toegediend, werken ze maar kort, slechts zo’n 20 minuten. Op een kliniek zijn er meer mogelijkheden om het paard pijnstilling te geven zolang dat nodig is om de eerste kritieke fase door te komen. Een laatste methode om pijn te laten stoppen is euthanasie. We zeggen niet voor niets ‘het paard uit zijn lijden verlossen’.

Koliek

Koliek is een gevaarlijke aandoening voor oudere paarden. Gelukkig komt het op De Wildtshof niet zoveel voor, maar áls het gebeurt is het belangrijk dat de eigenaar vooraf heeft aangegeven wat de wensen omtrent behandeling zijn. Bijvoorbeeld het standpunt over wel of niet opereren. Het is niet zo dat een paard dat om welke reden dan ook niet geopereerd kan of mag worden, dus niet naar een kliniek gaat. Bij ernstige koliek is er op een kliniek altijd een betere behandeling mogelijk dan thuis op stal.

En hier is de pijnscore weer van groot belang. Het is goed mogelijk dat een extravert en gevoelig paard onrustig op de grond heen en weer rolt en luid kreunt, wat er dramatisch uitziet,  maar niet per definitie hoeft te betekenen dat de situatie hopeloos is. Aan de andere kant van het spectrum is daar de robuuste binnenvetter die als bevroren in een hoekje van de stal staat en zich volledig van de omgeving heeft afgesloten. Dit paard kan een ernstige darmafsluiting hebben. Met behulp van de pijnscore is het mogelijk om in een vroeg stadium ook subtiele signalen op te vangen en op tijd actie te ondernemen.

Je kunt zelf de pijn app voor paarden downloaden in de App-store of de Google Playstore. Zoek naar ‘EPWA’ of de uitgebreide pijnscore formulieren download op www.epwa.nl